مقاله ای از حمید رقمی: کرم های پلاستیک خوار، روزنه امیدی برای رهایی ازپسماندهای پلاستیکی
بسپار/ایران پلیمر پیش درآمد :
1- ما نسل عصرپلاستیک هستیم، ازپستانک گرفته تا تابوت حمل جسد، ازاسباب بازی‌های دوران کودکی گرفته تا اتومبیل. پلاستیک همه جا حضوری فعال دارد،در دریا ها و اقیانوس ها میزان پلاستیک بیش از شش برابر پلانکتون است، آری درخون ما نیز پلاستیک لانه کرده است! میزان انواع مواد مصنوعی که ما تا کنون تولید کرده‌ایم درحدی است‌که بتوان‌با آن کره زمین‌را شش‌باردرفویل‌پلاستیکی”بسته بندی کرد! این ها جملاتی هستند از ورنه بوته (Werner Boote) ، کارگردان و مستندساز اتریشی در فیلمی با عنوان “سیاره پلاستیکی”.
ورنه بوته سپس ادامه می دهد :
” ما درتماس دائم با پلاستیک ها هستیم، ازظروف بسته بندی مواد غذائی گرفته تا بسیاری از ملزومات دیگر زندگی روزمره و پلاستیک ها با این تماس، راه خود را برای ورود به بدن ما باز می کنند، روی هورمون ها اثر می گذارند و متابولیسم را در مواردی به هم می ریزند ، برخی باعث ناباروری می شوند و بسیاری حد اقل زیانشان ایجاد آلرژی از انواع مختلف است”
” واگر شما این فیلم را ببینید ،دیگر شاید هیچ گاه از یک لیوان پلاستیکی ننوشید!”
ورنربوته ،این مستند ساز (وکارگردان) اتریشی سعی دارد در این فیلم ازیک طرف وابستگی ما را به انوع مواد مصنوعی به تصویر کشیده، مارا از کم وکیف کوه های زباله از پلاستیک ها آگاه کرده و گوشزد نماید که چرا پلاستیک یک خطر بالقوه برای سلامتی است. از این میان بیس فنل آ(Bisphenol A ) بیشترین توجه او را به خود جلب کرده است ، ماده ای که درساخت پلی کربنات ورزین های اپوکسی از مواد تشکیل دهنده اصلی بوده و اسباب و وسایلی از ملزومات نوزاد گرفته تا لاکهای داخل قوطی های کنسرو ومواد غذائی، همگی حاوی آن هستند.
منبع: زوددیچه سایتونگ ،25.02.2016,
توجه : به جزئیات بیس فنل آ و خطرات آن احتمالاً (درآینده نزدیک ) دریک پست جداگانه در وبلاگ خواهم پرداخت .
2- ” زمین درحال دفن شدن”زیرانبوهی از پلاستیک است . بیش از300 میلیون تن پلاستیک سالانه تولید ومصرف می شود، ازاین مقدارحدود 50 میلیون تن پلی اتیلن ترفتالات(PET) است که عمدتاًجهت بسته بندی مواد مختلف استفاده می شود این ماده مصنوعی یعنی پِت (وشرکاء) سالهای سال تجزیه نشده و تقریباً دست نخورده درطبیعت باقی خواهد ماند ،ازجمله بصورت “میکروپلاستیک در دریاها و سایرآب ها، حتی بصورت بقایائی درنوشابه ها، عسل، نمک و…”
اکنون و با آنچه که عنوان شد، می بایست بالاخره راهی برای “فرار از معضل پلاستیک ها ” پیدا شود ، شاید هم انسان “هوشمند، خودخواه و متکبر” قرن بیست ویکمی که آزمون عمومی” تخریب طبیعت و محیط زیست ” را با نمره 20 ” پاس کرده است”، ناچار شود برای رهائی از این معضل خودکرده ، از کِرم ها کمک بخواهد!
کِرم هائی که احتمالاً به کمک انسان خواهند آمد :
1- کرم تجزیه کننده پلی استایرن
لارو یا کِرم درشت اندامی باحدود 5 سانتیمتر طول و با نام علمی Zophobas atratus که معمولاً درفروشگاه های غذای حیوانات خانگی به عنوان غذا برای انواع خزندگان، پرندگان و ماهی ها عرضه می شود، قادراست ماده مصنوعی پلی استایرن را تجزیه کند. این توانائی به گفته نشریه Environmental Science & Technology von ACS به آنزیم ها یا باکتری هائی مربوط می شود که در کرم وجود دارند.
پلی استایرن ماده مصنوعی یا پلاستیکی که به عنوان ماده ایزوله کننده، ماده بسته بندی مواد غذائی و… مورداستفاده قرار می گیرد، بعد از ورود به محل های جمع آوری زباله یا رها شدن دربیابان ها ، به چندین صدسال زمان نیاز دارد تا بطور کامل تجزیه گردد. درگذشته نه چندان دور ولی گزارشاتی از مطالعات علمی رسیده اند که کِرم مورداشاره قادراست ، پلی استایرن را در فقط چند هفته جذب کرده وتجزیه نماید. این ویژگی به یک نوع باکتری خاص مرتبط می شود که که در کرم وجوددارد.
به گزارش نشریه فو ق الذکر، یک تیم تحقیقاتی به سرپرستی Jiaojie Li, Dae-Hwan Kim و همکاران او مدت ها است که این کرم را تعقیب کرده و توانائی های آنرا تحت نظر گرفته اند. دریک پروژه تعریف شده، تعداد 50 فقره ! از این کرم دریک محفظه قرارداده شدند که تنها منبع کربن درآن پلی استایرن بود. سپس موفق شدند درون کرم، یک نوع باکتری با نام Pseudomonas aeruginosa ایزوله نمایند که روی سطح خارجی صفحه ای از جنس پلی استایرن رشد کرده وآنرا تجزیه نمود. محققان سپس یک آنزیم خاص درون باکتری را شناسائی و ایزوله کردند. این آنزیم که تولید باکتری درون کرم است در واقع عامل اصلی تجزیه پلی استایرن می باشد.
2- کِرمی که قراربود پلی اتیلن را تجزیه کند، (ولی) “تو زرد” ازآب درآمد !
درتاریخ 24.04.2017 سایت Die Welt دربخش دانش خود ازقول فدریکا برتوچینی ( Federica Bertocchini)یک محقق در علوم بیولوژی که همزمان یک زنبورداراست گزارش کرد که نوعی کرم موسوم به کرم پیله‌ساز بیدِ کندوی زنبور عسل را بطور اتفاقی درکندوهای خود مشاهده کرده است که کیسه هائی از جنس پلی اتیلن را تجزیه می کنند.
خانم فِدریکا برتوچینی همچنین اضافه می کند که”او تعدادی ازاین کرم ها دریک کیسه از جنس پلی اتیلن محبوس کرده و پس از گذشت یک هفته درکمال ناباوری مشاهده می کند که کیسه پلاستیکی پراست از سوراخ های ریز که کرم ها از آن خارج شده اند”. خانم فِدریکا برتوچینی که به عنوان پژوهشگر علم زیست‌شناسی در انستیتوی زیست‌پزشکی و زیست‌فن‌آوری دردانشگاه Universidad de Cantabria درشهر سانتاندر اسپانیا شاغل است، درگزارش خود اضافه می کند که ” وی وهمکارانش با مطالعات دقیق تر دردانشگاه نتیجه گرفتند که تعداد 100 کرم حدود 92 میلی گرم از کیسه پلاستیکی را بلعیده اند” .وی همچنین اضافه می کند که ” برای تجزیه سریع این ماده یک آنزیم تعیین کننده است که ما به دنبال یافتن و تشخیص آن هستیم تا شاید قادرشویم این آنزیم را در حجم بالا تولید کرده و با آن به جنگ زباله های پلاستیکی برویم “.تیم تحقیقاتی که خانم برتوچینی نیزدر آن عضویت دارد نتیجه پژوهش‌های خود در این زمینه را روز ۲۴ آوریل 2017 در ژورنال تخصصی Current Bioliogy منتشر کرد. دراین گزارش آمده است که ” لارو یا کِرم یک نوع حشره با نام علمی Galleria mellonella علاقه وافری به بلعیدن ماده مصنوعی پلی اتیلن دارد”
درهمین خصوص لازم به ذکر است که براساس مطالعات انجام شده ، تقریباً حدود 100هزار از کِرم مور بحث، قادراند به میزان 5.2 کیلوگرم پلی اتیلن را در یک هفته ببلعند .
توضیحاً اینکه پلی اتیلن یک ماده مصنوعی پر کاربرد وپر مصرف واز مشکل ترین ها به لحاظ تجزیه پذیری است که ازآن درجهان سالیانه بیش از میلیاردها کیسه پلاستیکی با وزنی حدود 60 میلیون تن تولید می شود ،پلاستیکی که نهایتاً درمحیط زیست تخلیه می شود، دردریا ها توسط ماهی ها وپرندگان دریائی بلعیده می شود وآن ها را با مرگی دردآور مواجه می کند.
تا اینجای کار مربوط به سال 2017 بود، با امیدهای فراوان برای تجزیه پلی اتیلن !
درسال 2020 ولی ورق برگشت و کرم مورد نظر ” تو زرد” از آب درآمد .
تا امروز روشن نبود که کرم‌های پیله‌ساز بید فقط پلاستیک را می‌خورند و آن را به صورت فضولات پلاستیکی به طبیعت بازمی‌گردانند یا اینکه می‌توانند آن را هضم و تجزیه کنند . برای مثال در مورد بیدهایی که لباس می‌خورند می‌دانیم که آنها هم لباس‌های پشمی و هم لباس‌های از جنس مواد ترکیبی را می‌خورند، اما تنها توانایی هضم لباس پشمی را دارند. این بیدها الیاف ترکیبی را از طریق فضولاتشان به شکل میکروپلاستیک دوباره وارد طبیعت می‌کنند.
در10 ژوئن 2020 سایت scinexx.de به نقل از انستیتو فرائن هوف (Fraunhofer-Institut ) از آرزوهای “بربادرفته ای” گزارش کرد. به نقل از منبع فوق ” لارو یا کرم مورد بحث اگرچه پلی اتیلن را جذب می کند ولی آنرا دوباره ” دست نخورده” پس می دهد. سوراخ های اولیه مشاهده شده در کیسه های پلی اتیلن که گمان می رفت ،حاکی از جذب این ماده به وسیله کرم باشد ، فقط ناشی از ریز کردن آن ها بوده وپلی اتیلن دوباره (تجزیه نشده ) به طبیعت پس داده شده است.
حمید رقمی
