مقاله ای از حمید رقمی: نقره، يك آنتی باکتری با قدمتی نزدیک به سه هزارسال

بسپار ایران پلیمر این مقاله در وبلاگ علوم و تکنولوژی رنگ حمید رقمی به رشته تحریر درآمده است.

 

 

نقره ازحدود 1000 سال قبل از ميلاد به عنوان “شفا دهنده” معروف بوده است .

* بقراط (Hippokrates ) حکیم و طبیب بزرگ یونان باستان 400 سال قبل از میلاد مسیح ، استفاده از نقره  را برای درمان برخی از بیماری ها توصیه کرده است.
* نقره قراربود روزی روزگاری پادشاهان وفرمانروایان را درمقابل بیماری ها محافظت نماید .
در رُم باستان، اشراف و افسران شراب را از ليوان هاي نقره اي مي نوشيدند و كمتر از سربازان و خدمه كه آن را از ليوان هاي سفالی مي نوشيدند بيمار مي شدند.
*آلشیمیست های قرون وسطی ازجمله پارا سلزوس (Paracelsus) نیز از خاصیت “شفا دهندگی” نقره گزارش کرده اند.
* اجداد اروپائی ها در سه تا دو نسل پیش، برای سالم نگهداشتن شیر، یک سکه نقره ای درون خمره شیر می انداختند.
* در رُم باستان (و ایتالیای امروز) و برخی نقاط دیگر، مردم (و عشاق) برای سلامتی و برای خوشبختی ، سکه هائی از جنس نقره (و مس) در برخی از چشمه ها و حوضچه های آب می انداختند و از آب همان حوضچه ها لیوا نی می نوشیدند و نه تنها بیمار نمی شدند ،  چه بسا که  برخی از عفونت های آن ها نیز مداوا می شد !
* درسال 1880 پزشک آلمانی  Carl Siegmund Franz Credé متخصص زنان و زایمان (Gynaecology)  برای اولین بار از یک محلول 2% نقره نیترات جهت جلوگیری از عفونت های بعد از زایمان استفاده نمود.  
* نقره نیترات که به ” سنگ جهنم” (Höllenstein) معروف بود ، در برخی از بیماری های عفونی از جمله برخی بیماری های عفونی چشم،  به عنوان دارو توصیه و مصرف می گردید. درایران نیز (درگذشته های نه چندان دور!) برای یک بیماری چشم به نام تراخم (trachoma) چند قطره  نقره نیترات با نام فرانسوی (nitrate d’argent ) مصرف می شد. درآن زمان ها یک محلول رقیق شده  نقره نیترات در زبان  عامه بعضاً به ” دواچشم” نیز معروف بود .
* دراروپا دردهه های دوم و سوم  از قرن بیستم از پودرنقره جهت بی اثرساختن بسیاری از باکتری ها استفاده شده است .
* پيش آهنگان آمريكائي يك سكه (دلار) از جنس نقره درون شير مي انداختند ،
* درسال 1938  مشخص گردید که نقره قادر است بيش از 650 نوع از ارگانيسم هاي بيماري زا را از پا درآورد ، بدون اینکه باکتری ها نسبت به آن “عادت ” کرده و درمقابل آن مقاوم شوند. درهمان سال ها این نظریه نیز وجودداشت که استفاده از نقره  در دزاژ صحيح به انسان آسيب نمی رساند.
* اواخر دهه 90 از قرن بیستم، الیاف میکرونیزه نقره در باندهای زخم بندی مورد استفاده قرار گرفت . هم چنین برای پوشش دادن دستگاه های مورد استفاده در پزشکی ودندا نپزکشی، از نقره استفاده گردید.  
* نا سا آب شاتل هارا به كمك نقره سالم نگه مي دارد.
* فویل های پلاستیکی( موادمصنوعی) با پوششهای حاوی نانو نقره وکلسیم فسفات نیز نتایج سودمندی ببارآوردند .دراین گونه موارد ، باکتری ها کلسیم وفسفات موجود در فویل ها را به عنوان غذا جذب کرده و ازاین مسیر ذرات نقره را آزاد می کنند که با یونیزه شدن ، باکتری را از پا درمی آورند.
از موارد ذکر شده که بگذریم ، می توان گفت که امروزه وضعیت به گونه‌ای است که این فلز گرانبها و سودمند  – نه بصورت سکه یا مشابه آن- بلکه عمدتاً بصورت پودر یا الیاف جهت بهره گیری از این ویژگی نقره به عنوان آنتی باکتری یا میکروب کش استفاده می شود . از رنگ های ساختمانی داخل بیمارستان ها گرفته تا پوشش دستگیره ها و نرده های وسایل نقلیه عمومی، از کرِم های محافظتی برای پوست تا البسه  آنتی باکتِرِیل، بخصوص درحوزه ورزش گرفته تا جوراب ها وکفش های ممانعت کننده از بوی بد پا و ….
مكانيسم فونكسيون نقره  
نقره فلزی درحالت خالص واکنش گرائی نسبتاً آرامی دارد ، آنچه که عامل میکروب کشی نقره است در واقع یون نقره (Ag+) است که بسیار واکنش گرا است. این یون ها پروسه های حیاتی باکتری ها را ازمسیرهای گوناگون مختل کرده و آن ها را نابود می کنند، برخلاف آنتی بیوتیک ها که دریک نقطه مشخص از سلولِ میکروارگانیسم فعال شده و آن را نابود می کند.
این تفاوت دلیلی است  برای این  واقعیت که نقره چیزی بنام ” مصونیت باکتری” درمقابل آن  نمی شناسد ، به عبارت دیگر باکتری ها به آن “عادت نکرده ” ومصونیت پیدا نمی کنند.
* آنچه که در نقره ، عامل آنتی باکتِریال بودن است ، فلز نقره نیست ، بلکه یون های نقره هستند.
* یون نقره از راههاي مختلف به جنگ باكتري ها، قارچ ها و ساير بيماري زاها ميرود :
* انتقال غذا به سلول را با ازبين بردن آنزيم مربوطه مختل مي كند،
*استحكام سلولي را از بين مي برد
*به پوسته يا ممبران( Membran) باکتری آسيب رسانده و تعادل اُسمزي آن را با آزادسازي سديم و پتاسيم مختل می کند. *سلول(باکتری) را ازيون هاي كلسيم و روي كه نقش حياتي براي باكتري دارند تخليه مي كند.
* با واکنش با اکسیژن، گوگرد و نیتروژن ، متابوليسم وتنفس باكتري ها را مختل كرده و سبب نابودي آنها مي شود
نقره کلوئیدی و نانو نقره
موثر واقع گردیدن نقره برای مداوای بیماری ها و عفونت های پوستی درقرن نوزدهم کم وبیش آشکار گردیدو پزشکان و شیمی دانان با نقره کلوئیدی ( که درآن زمان نیز ” نانوئی”بوده است ! ! ) به نتایج مطلوبی دست پیداکردند.
توضیح :
اندازه ذرات درمحلول (واقعی) تا 10 نانومتر، در محصولات ” نانوئی” معمولاً تا 300 نانومتر ( عمدتاً تا 100نانومتر) ودرکلوئید ها تا 1000 نانومتر می باشد (اثر تیندال)
 با رونق کرفتن کشف و استفاده از آنتی بیوتیک ها ، مصرف نقره به عنوان ماده میکرب کش کم و بیش در سایه قرار گرفت  وتا حدودی به فراموشی سپرده شد . ولی و با توجه به مقاوم شدن برخی از بیماری زاها درمقابل آنتی بیوتیک ها، از یک طرف تلاش برای پیدا کردن آنتی بیوتیک های جدید تر انجام شد و از طرف دیگرگرایش به نقره به عنوان آنتی باکتری، مجدداً مورد توجه  قرارگرفت. البته ذرات نقره در ابعاد ميكرومتري نيز توانائی ازبین بردن باکتری ها را دارا بودند (وهستند) ، ليكن استفاده از آن به لحاظ اقتصادي زیاد مقرون به صرفه نبود، درصورتيكه نقره کلوئیدی به دليل دارا بودن سطح بسيار زياد در واحد وزن، در غلظت هاي پائين هم اقتصادی تر بود و هم  بسيار موثرتر واقع ميگردد.
درحال حاضر برآوردها حاکی ازآن است که امروزه درجهان سالیانه تا 300تن نقره با ابعاد نانومتری مصرف می شود.
نانونقره وخطرات احتمالی آن
استفاده از نقره نانومتری یا ” نانو نقره” درسال های اخیر کم و بیش حساسیت هائی را نسبت به استفاده ( یا عدم استفاده ) از آن برانگیخته است .
نقره فلزی در ابعاد مختلف وجوددارد، از ماکرو نقره مانند کابل ها ،الیاف و…گرفته تا میکرو نقره با ابعاد تا 10میکرون تا نانونقره درابعاد تا (معمولاً) 100 نانومتر. ازاین میان – اگرچه به لحاظ خواص فیزیکیِ فلز – همه انواع یکسان هستند، ولی چگونگی و میزان آزادسازی یون ها – که عمده ویژگی های توکسیکولوژیکی نیز ازآن ناشی می شود-  در نقره نانومتری، با انواع دیگر متفاوت است، درمجموع بخاطرسطح خارجی بسیار زیاد .یک گرم نقره نانومتری دارای یک سطح خارجی حدود پانصدمتر مربع می باشد.
وزارت بهداشت وسلامت اطریش  (Gesundheitsministeriums (BMG   österreichisches) اعلام می دارد که انسان می تواند روزانه تا حدود 300میکروگرم نقره را جذب کند ، بالاتر ازاین مقدار می تواند به سلامتی آسیب رساند .سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز اعلام می دارد که مرز بالای مجاز برای جذب نقره بر کیلوگرم وزن انسان 5 میکرو گرم است، که با این حساب  برای  یک فرد با 70 کیلوگرم وزن، 350 میکرو گرم می شود. سازمان بهداشت جهانی درمجموع نقره را برای انسان  درگروه مواد زیان آور طبقه بندی می کند.
چرا دوزهای بالا ازنقره برای انسان سمی است ؟

هرگاه نقره از طریق دهان (oral) وارد بدن شود، بخش قابل توجه ای ازآن دفع می گردد . الباقی دربدن مانده و بخصوص درکبد، طحال ولایه هائی ازپوست ذخیره می شود.حال ودرصورت جذب مقادیر زیادی نقره ، می تواند به آبی رنگ شدن پوست منتهی گردد. شکم درد، آسیب هائی به کبد وکلیه وایجاد تومورهائی در شکم ، نیز می تواند به جذب بالای نقره مربوط
شود. یک ضرب المثل آلمانی می گویید  : “اشراف دارای خون آبی هستند” (Adelige hätten „blaues Blut).
منشأ و مبدأ این ضرب المثل را می توان (احتمالاً) در مصرف ظروف غذا خوری و لیوان های نقره ای اشراف جستجو کرد. درمنبع دیگری قابل مطالعه است که آزمایشات انجام شده روی حیوانات نشان داده است که نقره قادراست با اثرگذاری روی سلول ها و دی آن ای (DNA) منجر به بروز برخی ازسرطان ها گردد. ، بخصوص زمانی که نقره نانومتری درمیان باشد که با توجه به ابعاد کوچش قادر به عبور از هر مانعی است !      
مهم ترین منابع :
انستیتوی فدرال (آلمان) برای ارزیابی خطرات  (BfR)
Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR)
https://www.bfr.bund.de
https://www.bfr.bund.de/de/presseinformation
https://www.aerztezeitung.de/Medizin/Silber
http://www.certisil.de/de/produktinfos.html
https://www.waschbaer.de/magazin/ (8 Januar 2019  )
(Empa – Eidgenössische Materialprüfungs- und Forschungsanstalt, 28.01.2011 – NPO)
WWW. apotheke.adhoc.de
Prof. Dr. Meike Stiesch , Medizinischen Hochschule Hannover
https://www.bund.net/
Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland – BUND e.V
https://www.t-online.de/gesundheit
Professor Stephan Barcikowski vom Center for Nanointegration (CENIDE) der Uni Duisburg-Essen (UDE)