اخبار

مقاله ای از حمید رقمی/ باکتری ها و ویروس ها: تفاوت یک موجود زنده با یک موجود غیرزنده!

بسپار/ایران پلیمر نظر به اینکه نگارنده (حمیدرقمی) فاقد تخصص در پزشکی و زیرشاخه های  آن می باشد، لذا (اجباراً ) در این پست به استفاده  از دانش ( نسبتاً) عمومی بسنده شده و مطالبی را که مشاهده و مطالعه خواهیدکرد، عمدتاً  برگرفته  از” بخش دانش ” منابع عمومی آلمانی زبان  می باشد . مهمترین این منابع  درپایان درج شده اند.

پیش درآمد :
…” اما خب واقعیت این است که (ویروس ها و باکتری ها) برای خودشان خیلی فرق دارند. یعنی مثلا یک باکتری، واقعا و عمیقا بهش برمی‌خورد اگر بداند شما او را با یک ویروس اشتباه می‌گیرید. حقیقتش را هم بخواهید درست نیست یک موجود زنده را با یک موجود غیرزنده یکی بدانیم و فرقی بین آن‌ها قائل نباشیم. باکتری‌ها برای خودشان خانه و زندگی دارند، آن‎ها‎ یک سلول با ویژگی‌های ژنتیکی و هویتی مشخص هستند. دیفتری، وبا، سل و سیاه‌سرفه از جمله بیماری‌هایی هستند که توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شوند. ویروس‎ها شاید همیشه به دلیل نداشتن اصالت خانوادگی یا بی‎هویتی‎شان سرزنش شوند ولی نباید دست‎کم گرفتشان. آن‌ها اصلا زنده نیستند فقط یک واحد پروتئینی‎اند که نه می‎توانند زادوولد کنند و نه سلولی برای تامین انرژی دارند …” ( از روزنامه خراسان )

ویروس ها و باکتری ها

* باکتری ها تک سلولی هائی  برخوردار از یک متابولیسم بوده و لذا موجوداتی زنده می باشند .
* ویروس ها از پارتیکل ها – و نه سلول- تشکیل می شوند که فاقد متابولیسم بوده واز این رو درزمره موجودات زنده به حساب نمی آیند.( به این موضوع بازهم خواهم پرداخت)
* باکتری ها قادرند خودشان را تکثیر کنند ، ویرس ها برای این کار به یک سلول میزبان نیازدارند.
* باکتری ها و ویروس ها ، هردو می توانند بیماری زا باشند .
* هردو ( باکتری و ویروس) برای چشم غیر مسلح انسان غیر قابل رویت می باشند .
* بسیاری از باکتری ها و ویروس ها  قبل از موجودیت جانداران بزرگ (تر) از جمله انسان ، نیزوجودداشته اند .
جزئیات وجه تمایز باکتری ها با ویروس ها :
1- اندازه
باکتری ها بسیار بزرگتر از ویروس ها هستند ، به گفته دکتر کلمنز فاهریگ  (Clemens Fahrig) پزشک ورئیس کلینیک پروتستانت هوبرتوز دربرلین، باکتری ها بسیار بزرگتر از ویروس ها هستند ، تا حدود  100 بار بزرگتر . ابعاد بسیاری از باکتری ها بین 0,1-10  میکرومتر است و به وسیله یک میکروسکوپ سبکِ خوب قابل رویت ، درصورتیکه ویروس ها دارای ابعاد نانومتری بوده ( 20-300 Nanometer )وفقط با میکروسکوپ الکترونیکی دیده می شوند.
2- نقشه ساختار
باکتری ها وویروس ها درآنچه که به اناتومی آن ها مربوط می شود، تفاوت های مهمی با یکدیگر دارند.
باکتری ها موجودات زنده و تک سلولی هستند که در سیتوپلاسم آن (درون سلول) ، ریبوزوم ها و زنجیر ژنتیکی یا حامل اجزاء وراثتی جای دارند. با این تعریف ، سیتوپلاسم ساختار پایه سلولی را تشکیل می دهد که متابولیسم سلول درآن انجام می شود . ازاین میان ، ریبوزوم ها به  سنتز پروتئین پرداخته و بدین ترتیب  عاملی برای تکثیر سلول می باشند.  بسیاری از باکتری ها  داری flagella (تاژَک یا فلاژل، ویکی پدیا فارسی) نیز هستند که حرکت و جنب وجوش باکتری را میسر می کنند.  برخی از باکتری ها همچنین  زائده های سلولی که درتصویر با اصطلاح ” Pili “مشخص شده اند ،دارند که عملاً وسیله ای برای چسبیدن باکتری به سطوح و سلول های دیگر می باشد.
ویروس ها ساختار ساده تری دارند، آن ها معمولاً متشکل از قطعه ای از نوکلئیک اسید ند که یک ماده ژنتیکی یا عامل وراثتی (ژنوم ) رادرخود دارد و درمجموع  دریک پوشش یا غلاف از پروتئین (capsid ) محصور می باشند. برخی ازویروس ها همچنین دریک غلاف دیگر ازنوع لیپیدِ (معمولاً) دولایه ای محصورهستند. فسفولیپیدها و…
3- چگونگی تکثیر
باکتری ها دراثر تقسیم سلولی (مانند سلول های سایر جانداران) تکثیر می شوند. قبل از تقسیم سلول، ژنوم یا عامل وراثتی کپی می شود و سپس تکثیر صورت می گیرد. ازهرسلول مادر دو سلول ایجاد میشود که هریک از آن ها مجدداً به دوسلول تقسیم می شوند.
ویروس‌ها (ولی) خود قادربه تکثیر نیستند زیرا نه سیتوپلاسم و نه ریبوزوم دارند که پروتئین تولید کند. ویروس ها هم چنین قادر به کپی کردن ژنوم نیز نمی باشند .ازاین رو برای همه این “عملیلات” از سلول های “غریبه” یا سلول های میزبان استفاده می کنند. ویروس ها ماده ژنتیکی خودرا به داخل این سلول های میزبان می فرستند ودرنهایت به نوعی ژنوم سلول میزبان را “گول زده ” وآنها را به عنوان ” ماشین های تکثیر برای خود استفاده می کنند. به مجرد ورود ویروس به بدن ، موجود زنده ، ویروس وارد سلول میزبان شده وآنرا “وادار” به تولید اجزاء خود می نماید اکنون وبا آزادشدن ژنوم یا عامل وراثتی ویروس ، سلول میزبان “الباقی عملیات ” را انجام می دهد ، از جمله تولید “انبوه” پارتیکل های جدید ویروس.پس ازاین ماجرا ، سلول میزبان تولیدکننده ویروس ترکیده ، با ” دارفانی” خداحافظی می کند . با ترکیدن سلول “میزبان” هزاران ویروس (جدید)- با مشخصات قبلی- ، ایجاد گردیده و هریک درمسیر  پیدا کردن یک سلول میزبان جدید، تلاش می کند. به عنوان میزبان های جدید، گلبول های قرمز، سفید، سلول های کبد، ماهیچه ها و… مورد استفاده قرار می گیرند. دراین زمان بیمار-انسان یا هرموجود زنده دیگر- به عنوان ناقل ویروس – البته ناخواسته – عمل می کند.
درحاشیه :
درمتن فوق به این نکته اشاره شدکه ویروس ها موجودات زنده نیستند ….
دراین زمینه (ولی) نظرات دیگری نیز مطرح می شوند ، از جمله از طرف Prof. Gert Liebert رئیس انستیتو ویروس شناسی  دانشگاه لایبزیک (آلمان)  Direktor des Instituts für Virologie der Universität Leipzig :
عیناً نقل می شود : “چرا ما درمورد ویروس ها به دنیای “نا مُرده”( توجه :  نا مُرده !) ورود می کنیم ؟
زیرا ما بطور دقیق نمی دانیم که آن ها (ویروس ها) موجودات زنده هستند یا نه . علم روز دراین زمینه یک صدای واحد ندارد، برخی ازنظرات (درباره ویروس ها )را  شاید بتوان به عنوان یک فاز “حدواسط” میان زنده وبی جان ، مورد مطالعه قرارداد . البته این موضوع بیشتر یک بحث مرتبط با فلسفه است. گروهی معتقدند که آن ها (ویروس ها) موجود زنده هستند وگروه دیگری معتقد است که ویروس ها موجود زنده نیستند، من(Gert Liebert)ولی بیشتربه آن هائی نزدیک هستم که می گویند  ویروس ها موجود زنده مستقل نیستند ، چون مستقلاً قادر به تکثیر نمی باشند “.
درهمین ارتباط :
دراین زمینه محقق فرانسوی پاتریک فورتر(Patrick Forterre) از انستیتو پاستوردرپاریس معتقداست :
…”  براساس مطالعات انجام شده  روی ویروس های” غول پیکر” می بایست ویروس ها را که در مسیرتکامل به عنوان ارگانیسم های زنده، طبقه بندی کرد، بخصوص ازاین بابت که آن ها به لحاظ ژن ها، بعضاً غنی ترازسلول های زنده می باشند”
4– چگونگی تأثیرگذاری
باکتری ها و ویروس ها به روش های محتلف ایجاد بیماری می کنند
باکتری ها قادرند همزمان با سوخت و ساز (متابولیسم)و تکثیر در اندام  موجودزنده ، مواد سمی دربدن فرد یا هرموجود زنده مورد حمله قرارگرفته ، تولیدکنند.
ویروس ها (ولی) همزمان با تکثیر درسلول میزبان ، سلول (ها) را تخریب  کرده یا / و سیستم ایمنی سلول های مورد هجوم  قرارگرفته را از کار می اندازند.
5- اثرگذاری آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک ها ی مناسب ساختار باکتری رادگرگون کرده و(معمولاً) با تخریب پوسته یا ممبران سلول باکتری را ازپای درمی آورند. به گفته دکتر کلمنز فاهریگ  (Clemens Fahrig) پزشک ورئیس کلینیک پروتستانت هوبرتوز دربرلین،لازم به اشاره است که با توجه با تفاوت ساختار در ممبران سلول باکتری با سلول های اندام مورد حمله قرارگرفته ، آنتی بیوتیک ها به این گونه سلول ها زیانی وارد نمی کنند توضیح دیگر اینکه برخی ازآنتی بیوتیک ها ، باکتری را ازبین نبرده و(فقط) تکثیر آن را مختل می کند. به گفته نامبرده، باکتری ها همچنین  قادرند بعضاً با شرایط پیش آمده “مبارزه ” کرده و تغییراتی  (درخود) ایجادکنند که مقاومت آن ها در مقابل آنتی بیوتیک ها افزایش دهد.
ویروس ها ولی با توجه به اینکه فاقد متابولیسم بوده وسلولی ندارند ، درمقابل آنتی بیوتیک ها نیز مقاوم می باشند . البته داروهائی وجوددارند ( آنتی ویرال) که تکثیر ویروس از طریق سلول میزبان را کم وبیش مختل می کنند.
درمبارزه با بیماری های ناشی از ویروس ها اصل براین است که از آثار بیماری کاهش داده شود والباقی بر عهده سیستم ایمنی بدن گذارده شود.
به کمک داروهای موسوم به “ویرواستاتیک ها” می توان همچنین مکانیسم های تکثیر دربرخی از ویروس ها را کند کرد.
برخی دیگر ازاین گونه داروها نیزازچسبیدن و ورود ویروس به سلول میزبان ممانعت می کنند .
با این وجود (ولی)پزشکان در صورت بروز عفونت های  ویروسی، نیز آنتی بیوتیک تجویز می کنند، زیرا  زمانی که یک فرد آلوده به ویروس می شود، سیستم دفاعی بدن او نیز ضعیف می گردد  واین  امر(خود) باعث می شود که انواع  باکتری ها ی بیماری زا آسانتر وارد بدن  شده وعملیات مخرب خود به سرانجام برسانند.
درخاتمه اشاره شود که (احتمالاً) درآینده نزدیک درخصوص مواردی چون DNA ، RNA ، موتاسیون ویروس ها ، و برخی از آنتی ویرال ها دریک پست جداگانه،  بطور مختصر مطلبی منتشرخواهم کرد.

وبلاگ  علوم و تکنولوژی رنگ

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا