اختصاصی بسپار/ گفت و گوی بسپار با دکتر مهدی نکومنش، ریاست پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران: به امید روزی که پترودلارها نباشند …

بسپار/ایران پلیمر پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران در سال 1365 با عنوان “مرکز تحقیقات و توسعه علوم و تکنولوژی پلیمر” آغاز به کار کرد و متعاقبا نام آن به پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران تغییر یافت. این پژوهشگاه با هدف توسعه علوم و فناوری مواد پلیمری و پتروشیمیایی، تربیت نیروی انسانی متخصص و پژوهشگر، تقویت ارتباط با صنعت و دانشگاه، رفع نیازهای کشور در این رشته فنی و مشارکت در تولید جهانی علم تاسیس شده است.
گفت و گویی که در ادامه می خوانید در دوره دوم ریاست آقای دکتر نکومنش بر این پژوهشگاه با وی و در خصوص چگونگی بهینه سازی آموزش و پژوهش مهندسی پلیمر در کشور توسط گروه مجلات بسپار انجام شده است.

بسپار- آقای دکتر چرا بدنه صنعتی کشور هیچ وقت از دانش آموختگان مهندسی پلیمر رضایت ندارد. تحلیل شما چیست؟ آیا شما دانش آموختگان مهندسی پلیمر را کارآمد می دانید یا نه؟ در چه حوزه هایی بله و احتمالا در چه حوزه هایی خیر؟
نکومنش: این مشکل فقط مربوط به مهندسی پلیمر در کشور نیست، همه رشته های مهندسی به نوعی با این موضوع دست و پنجه نرم می کنند. دانشگاه‌های بزرگ با این مشکل مواجه هستند و مدام دارند خروجی هایشان را بازبینی می کنند تا متناسب با جامعه باشند.
در ایران به طور خاص در رشته ما اگر نگاه کنیم، مشکل فقط این نیست که آموزش‌های دانشگاه نقص دارد. ضمن اینکه من این مساله را نفی نمی کنم و نمی خواهم از خودمان دفاع کنم ولی مشکل در موارد دیگر هم هست. چون خروجی دانشگاه های خارج وقتی جذب صنعت می‌شود، کارهای متفاوتی با صنعت ما از او خواسته می‌شود.
صنایع ما بیشتر تکنسین می خواهند! مهندس نمی‌خواهند. در یکی دو دهه اخیر حرکت هایی اتفاق افتاده که دلیل اصلی رخ دادن آنها مضیقه های مالی است که خودش از اثرات کمرنگ شدن نقش پترودلارها.
در هر حال باید توجه داشت که دلایل متعددی وجود دارد. آموزش ما در بخش آموزش های پایه‌ای بسیار خوب است، چنانکه مهندسان ما هر جای دنیا می روند می‌درخشند. پس نمی‌توانیم بگوییم آموزش ناقص است. البته کامل هم نیست چون صنعت می‌گوید برای ما کاربرد ندارد. بحث عدم تناسب است. عدم تناسب هم زیرساختی و فرهنگی است. وقتی صنعت نمی‌خواهد از طریق تحقیقات و نوآوری ارتزاق کند، تزریق مهندس به آن بی معنی است.
در غرب مسابقه نوآوری وجود دارد و مهندس را برای نوآوری می‌خواهند پس نقش اینها پررنگ می‌شود و دانشگاه‌ها می‌خواهند خروجی ای بدهند که بتواند اثرات مثبت بگذارد.
صنعت ما آمادگی گرفتن مهندس ندارد. مهندس یعنی کسی که بعد از فارغ التحصیل شدن برای به روز نگه داشتن صنعت تلاش کند. صنایع بزرگ ما متاسفانه چنین درخواستی ندارند. برای همین است که دانشجوهای ما در صنایع کوچک نسبتا موفق تر هستند. رصد کاریابی ما نشان می‌دهد که تقریباً ۸۰ درصد فارغ التحصیلان ما جذب صنایع متوسط و کوچیک شده‌اند.
صنایع بزرگ ما صرفا کارخانه هستند. کارخانه وقتی به صنعت تبدیل می شود که گردانندگان آن برای حیات و استمرار تولید محصول خود دست به تحقیق و توسعه بزنند. آن وقت است که نیاز به مهندس احساس می شود. در حالیکه ما می بینیم بسیاری از واحدهای بزرگ در کشور ما (حتی پتروشیمی) سالهاست بدون هیچ نوآوری و بر اساس یک دانش فنی خریداری شده، مشغول تولید هستند.
اصلا به همین دلیل است که بچه های ما در غرب موفق ترند چون آنها می‌دانند که چه می‌خواهند. بچه‌های ما در صنایع دفاعی و انرژی اتمی در داخل موفق بوده اند، چرا؟ چون درخواست مشخص و راهبردی از آنها تعریف شده بود. اگر مشکل ما به لحاظ مبانی اصلی بود باید در این زمینه ها هم کم می‌آوردند. سرفصل‌های درسی ما با وسواس خاصی در شورای مربوطه عتف انتخاب می‌شود. من سال‌ها عضو بودم و می دانم که با مشاهده و رصد دانشگاه های درجه یک دنیا کار می کنند.
قبول دارم به لحاظ تجربی، دانشجویان ما کمتر تجربه می کنند. البته این در مورد دانشگاه هاست ولی افرادی که از پژوهشگاه‌ها فارغ التحصیل می‌شوند هیچ چیزی از دانشگاه های خارجی کم ندارند. مشکل تجربی کار کردن در دانشگاه ها هم به دلایلی است که بیشتر آن اقتصادی است. چون بودجه ای برای تجهیز آزمایشگاه ها با هزینه های هنگفت وجود ندارد و مجبورند بیشتر به سمت تئوری بروند.
اگر بخواهم جمع بندی کنم می توانم بگویم عمده مشکل ما در همان بخش صنعت است. مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد … ما دانشجویانی داشتیم که با ورود به کارخانه‌ها بدون حتی یک ساعت آموزش و با همان اطلاعاتی که داشته‌اند، توانسته اند کارخانه ای را دوباره راه اندازی کردند. یعنی پتانسیل را دارند و صنعت باید این قابلیت‌ها را استخراج کند.
ما در پژوهشگاه با صنایع بزرگ تقریبا کاری نداریم و سیاست خود را به سمت صنایع نوین و کوچک برده‌ایم. صنایع بزرگ ما چون پایه تکنولوژیک شان خارج از کشور است، مادر خود را خارج از کشور می بینند و ما را به صورت نامادری.

بسپار- آقای دکتر آیا این شرایط در دوران تحریمی فعلی تغییری نکرده است؟!
نکومنش: درست است تا حدی بهبود داشته.
این شرایط نسبی است. در پتروشیمی که تخصص من است، ۶۵ مجتمع در حال کار داریم که در واقع یک طیف اند. طیفی داریم که هنوز در فضای اول انقلاب اند. اما مجتمع هایی هم داریم که شروع به تحقیق و توسعه کرده‌اند و جای مباهات دارد. اشاره کردم اگر دنبال دلیل می گردید، دلیل پترودلار است. ۸۸ میلیارد دلار از ابتدا تاکنون در صنعت پتروشیمی ما سرمایه‌گذاری شده است. قبل از انقلاب یکی دو میلیارد بود و بعد انقلاب با شروع به کار بندر امام و غیره حجم این سرمایه گذاری زیاد شد.
بیشترین میزان سرمایه گذاری هم مربوط به سال‌های ۸۲ تا ۸۸ است که حتی سالانه تا ۵ میلیارد دلار هم صرف شد ولی در دولت آقای احمدی‌نژاد رکودی پیش آمد و انبوه دلارهای نفتی را از بین بردند. الان در سال ۲ تا ۳ میلیارد دلار از پول های داخلی خودمان داریم سرمایه‌گذاری می‌کنیم. یعنی صنعت ما دارد حالش خوب می شود آن هم به صورت رویشی نه تزریقی.

بسپار- نظر شما درباره دلیل ترک کشور توسط بسیاری از دانشجویان چیست؟ آیا این امر به دغدغه تبدیل شده یا خواهد شد و آیا گمان می کنید ما در میان مدت دچار کمبود نیروی متخصص خواهیم شد؟
نکومنش: بستگی دارد چه برنامه هایی داشته باشیم. ما حداقل در صنعت پلیمر در آشفتگی به سر می‌بریم و نمی‌دانیم کجای دنیا هستیم و حرکت بعدی ما چیست. طرح و برنامه مشخصی نداریم. الان بالادست و پایین دست پتروشیمی کاملاً عدم تطابق دارند. منابع محدودی که در اختیار پتروشیمی قرار گذاشته شده پتروشیمی آنها را دارد به محصولات بسیار ارزان تبدیل می‌کند مثل متانول و کود و سوبسیدی که دولت می‌دهد تا صنایع راه بیفتد، عملا به جیب خارجی ها می رود. البته اخیراً حرکات مثبتی انجام شده و مفاهیمی مثل زنجیره ارزش و تامین در حال مطرح شدن است ولی چیزی که مسلم است این است که ما داریم نخبگان خود را از دست می‌دهیم.
مساله دیگری که به نظر می‌رسد این است که متاسفانه بچه هایی که جدیداً دارند می‌آیند (به مراکز آموزشی و پژوهشی) به خوبی قبلی‌ها نیستند. از دست دادن نفرات نابغه برای کشور یک خسران جدی است. ما در دنیا استثنایی کار کرده‌ایم. ما از نظر نوآوری وضع خوبی داریم و کارهای بسیار خوبی دارد انجام می‌شود و خارجی‌ها هم ما را رصد می‌کنند ولی کافی نیست چون برنامه نیست! و مجموع این قضایا ممکن است بردار حرکتی مثبتی را در جهت پیشرفت کشور نداشته باشد.

بسپار- اکثر دانشجویان پلیمر چه آنها که کارآقرین هستند چه سایر افراد شاغل معتقدند که جای خالی یک سری دروس در دوره مهندسی پلیمر خالی است. پیشنهاد شما برای دانش جویان و از طرف دیگر برای صاحبان کسب و کار برای خروجی بهتر مهندسین پلیمر در اقتصاد کشور چیست؟
نکومنش: همینطور است، برای مواردی از این قبیل که موارد فنی پلیمر نیستند بلکه جانبی اند، من احساس نیاز شدید می کنم. باید دوره های آموزشی بگذاریم نه تنها برای دانشجویان که حتی اعضای هیات علمی. بنابراین حتماً باید این موارد انجام بشود. دانشگاه‌های دنیا تغییرات سالانه دارند یعنی یک پایه و مبنایی را دارند ولی مکانیسم های متفاوتی را در اجرا به صورت سالانه پیش می برند. چون مدیریتشان از ما قوی تر است. همین اختیاراتی که دارند به دانشگاه می دهند تا بتواند تصمیم بگیرد، کمک‌کننده است. می تواند متناسب و با سرعت لازم تغییرات را انجام بدهد. جامعه هم سرعت گرفته و لازم است که ما هم تغییر سریع ایجاد کنیم. البته کارهایی شده که جای تقدیر دارد اما کافی نیست و باید بیشتر شود. من هم شدیداً معتقدم دروسی که به زمینه‌های اجتماعی پلیمر برمی‌گردد باید بیشتر شود.
باید کرسی‌های آینده پژوهی وجود داشته باشد من به شخصه سعی می‌کنم بعضی کورس ها را در قالب واحد اختیاری برگزار کنم و بعضی سالها برگزار کرده‌ایم. اگر در اختیار ما بود من حتی این موارد را برای دانشجویان دکتری در سیلابسهای درسی می‌گذاشتم.

بسپار-آیا ورود به نسل سوم و چهارم دانشگاه ها در کشور جدی است؟ با توجه به بودجه ها آیا این مفاهیم معنادار هستند یا خیر؟
نکومنش: در خود وزارت علوم که حرکت خوبی را در این قسمت می بینیم. در سطح روسا و مسئولین دانشگاه ها هم تلاش خوبی در این قسمت شده است. منتها قوانین ما کمک کننده نیستند. سیستم قانونگذاری ما از مطلع شدن از یک نقطه ضعف تا نشان دادن واکنش نسبت به آن، بسیار کند است! گاهی به قدری طول می‌کشد که موضوعیت و ماهیت اصلی از بین می رود.

(ادامه دارد …)

متن کامل این مقاله را در شماره 231 دوماهنامه پوشرنگ از گروه مجلات  بسپار که در نیمه دی ماه ۱۴۰۰ منتشر شده است بخوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه و فیدیبو قابل دسترسی است.