دکتر مهدی رزاقی کاشانی، رییس دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تربیت مدرس: تولید فناوری وظیفه دانشگاه نیست، تولید فناور بر عهده دانشگاه است!
بسپار –دکتر مهدی رزاقی کاشانی دانشآموخته مهندسی پلیمر با مدرک کارشناسی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه ایالتی اوهایو در اکرون است. دکتر رزاقی پنج سال در ایران و پنج سال در امریکا در صنعت لاستیک فعالیت داشته و از دوازده سال گذشته نیز به عضویت هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در آمده است.
باتوجه به موضوع این شماره ماهنامه بسپار در خصوص آموزش مهندسی در کشور، با دکتر رزاقی کاشانی که یکی از اعضای کمیته بازنگری سیلابس رشته مهندسی پلیمر در وزرات علوم، تحقیقات و فناوری است، در دفتر وی در دانشگاه تربیت مدرس به گفت و گو نشستیم. دکتر نیز با دقت نظر و شمرده شمرده به سوالات ما پاسخ داد و نظرات خود را در مورد رابطه صنعت و دانشگاه به روشنی بیان کرد، اینکه تولید فناوری وظیفه دانشگاه نیست بلکه تربیت فناور و تولید علم نافذ بر عهده دانشگاه است.
بسپار- آقای دکتر لطفا از پیشینه گروه مهندسی پلیمر دانشگاه تربیت مدرس صحبت کنید. این گروه چه تعداد دانشآموخته تربیت کرده است؟ رویکرد گروه چه بوده است؟
رزاقی کاشانی: از سال 1370 مهندسي پليمر به صورت گرايشي در گروه مهندسي شيمي به صورتي فعال كار خود را آغاز كرد و تا مهرماه 1377 موفق به تربيت دانش آموختگاني در مهندسي شيمي با تخصص پليمر شد كه همگي آنان جذب مراكز تحقيقاتي و صنايع مختلف كشور شده‌اند. از اين تاريخ، گروه مهندسي پليمر به عنوان گروهي مستقل دربخش مهندسي شيمي طبق برنامه مصوب دويست و پنجاه و ششمين جلسه شوراي عالي برنامه ريزي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، مرحله جديدي از فعاليت خود را آغاز كرد. در راستای سياست گروه در ارتقا به بخش، از سال 1389 علاوه بر رشته مهندسي پليمر، در رشته مهندسي فرايندهاي پليمريزاسيون به صورت مستقل دانشجو پذيرفته شده است. اين گروه با رويكرد مهندسي ماكرومولكول به فعاليت هاي خود ادامه می دهد. بخش در صدد راه اندازی رشتههای تخصصی جديد نظير کامپوزيت نيز هست.
در حال حاضر دانشجويان شاغل به تحصيل در اين بخش در مقطع كارشناسي ارشد 54 نفر و در مقطع دكترا 38 نفر هستند. دو گروه پلیمر و پلیمریزاسیون در مجموع سالانه 6-9 دانشجوی دکتری جذب میکنند. تاكنون 40 دانش آموخته درمقطع دكتري به جامعه علمي عرضه شده است و شمارگان دانش آموختگان در مقطع كارشناسي ارشد 262 نفر است. گروه 9 عضو هیات علمی دارد که میانگین مقالات در گروه 5-4 مقاله است، یعنی حدود 45-50 مقاله ISI در سال توسط گروه منتشر میشود.
نقطه تمایز گروه پلیمر دانشگاه تربیت مدرس با گروه های پلیمر دیگر دانشگاهها در این است که ما بیشتر بر جنبه علمی و آکادمیک دروس و پروژه ها می پردازیم. ممکن است این رویکرد از نظر ارتباط با صنعت نقطه ضعف تلقی شود اما دیدگاه گروه تقویت بنیه علمی و نظری فارغ التحصیلان در کنار تولید علم نافذ به عنوان رسالت دانشگاه تربیت مدرس است. این نگاه و روند کلی گروه بوده و ادامه دارد. لذا در تعریف پروژهها بر جنبه های نظری و تجربی توجه بیشتری داریم و صنعتی شدن پروژه ها و تولید فناوری در اولویت های بعدی است.
در واقع بیشتر به تولید علم اهمیت میدهیم چون تولید و گسترش فناوری لزوما وظیفه دانشگاه نیست بلکه وظیفه واحدهای تحقیقاتی صنعت است. کار ما تولید علم و تربیت افرادی است که بتوانند علم را به خوبی در صنعت کاربردی کرده و فناوری را ایجاد یا گسترش دهند. ما در دانشگاه نمیخواهیم فناوری ایجاد کنیم بلکه میخواهیم افرادی را تربیت کنیم که به دلیل طرز تفکر و مقابله با مسائل بتوانند فناور باشند.
بسپار- به نظر شما چه تعداد شغل در بخش آموزش و صنعت برای دانشآموختگان تحصیلات تکمیلی وجود دارد؟
رزاقی کاشانی: تعداد شغل در سطح کارشناسی ارشد بیشتر است و گمان میکنم در سطح دکتری بسیار کمتر باشد و اصلا جوابگوی تعداد دانش آموختگان نیست.این مساله معضل بزرگی است که دانش آموختگان دکتری به آسانی نمی توانند شغل پیدا کنند. صنعت سطحی از دانش را می طلبد که در حد کارشناسی ارشد است. بنابراین در مقاطع کارشناسی و دکتری یافتن کار دشوارتر است.
بسپار- این مساله موجب تغییر سیاست ها در تعداد دانشجویان جذب شده در این مقاطع نمیشود؟
رزاقی کاشانی: این همانند بحث ابتدایی ماست که آیا اگر علم در صنعت کاربردی نمیشود نباید تولید علم کرد؟ چون در صنعت ایران این علم کاربردی نمیشود، دانشگاه نمی تواند کار خود را متوقف کند و تولید علم نداشته باشد. این مشکل از سوی ما نیست بلکه از سمت صنعت است که نمیتواند دانشآموخته را جذب کند و از او خروجی بگیرد. ما کار علمی خود را انجام میدهیم و به صورت مقاله، پایان نامه و رساله منتشر میکنیم، ممکن است سایر کشورها از منابع علمی ما بهره ببرند و صنعت ما نتواند آن را به کار گیرد اما این دلیل آن نیست که ما کار خود را متوقف کنیم. البته اگر ارتباط قوی بین دانشگاه و صنعت وجود داشت بسیار خوب بود. تولید متخصص و تربیت دانش آموختگانی که بتوانند سیستماتیک فکر کنند و در صنعت و جامعه نگاه علمی خود را بکار ببرند، مطلوب است و اگر صنعت و جامعه نمی تواند از این دانش آموخته بهره ببرد مشکل آنجاست. وقتی تقاضا وجود دارد و دانشجویان مایل به ادامه تحصیل هستند باید دانشگاه آنها را بپذیرد البته با حفظ کیفیت و استانداردهای کیفی. نمیتوان این تقاضا را نادیده گرفت بلکه باید راهکاری برای افزایش جذب دانش آموختگان مقاطع کارشناسی ارشد و بهخصوص دکتری در صنعت اندیشیده شود. صنعت نیز به تنهایی نمیتواند این مساله را حل کند بلکه باید سیاست های دولتی برای افزایش جذب خروجی دانشگاه ها وجود داشته باشد.
بسپار- آقای دکتر لطفا اجازه دهید سوالی شخصی از شما بپرسیم. چرا شما تصمیم به ادامه تحصیل در خارج از کشور گرفتید و سپس به ایران بازگشتید؟
رزاقی کاشانی: آن زمان ها مثل حالا نبود! و جذب دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی بسیار اندک بود. خصوصا در رشته پلیمر که در سالهای 68-67 مقطع ارشد دانشگاه امیرکبیر به تازگی راه اندازی شده بود. این موضوع انگیزه علمی من برای ادامه تحصیل در خارج از کشور بود. انگیزه ی کسب تجربه در فضایی خارج از کشور نیز وجود داشت. من اکنون نیز به دانشجویان تحصیل و تجربه در خارج از کشور را توصیه میکنم زیرا علاوه بر تجربه علمی، تجربه اجتماعی خوبی نیز به دست خواهند آورد. نه به این معنا که خارجی ها و بهخصوص غربی ها فرهنگ غنی تری نسبت به ما دارند بلکه از این رو که از آن ها میتوانیم به عنوان نقاط مرجعی استفاده کنیم که خود را با آن ها بسنجیم. از لحاظ علمی و اجتماعی نکات مثبتی دارند که میتوان از آنها بهره برد. باید خود را با آنها مقایسه کنیم که مثلا نسبت به این فرد هندی، مکزیکی یا امریکایی چه نکات قوت یا ضعفی داریم و چرا. این دو مورد انگیزه قوی من، برای رفتن بود.
در مورد بازگشت به کشور نیز باید بگویم عرق ملی و خواست به تدریس در کشور خودم موجب بازگشت شد. احساس کردم برای جوانان کشورم مفیدتر خواهم بود. ضمن اینکه مسایل خانوادگی نیز در این تصمیم نقش داشت.
بسپار- آقای دکتر شما هم در صنعت فعالیت کرده اید و هم در دانشگاه حضور داشته اید. کدام بخش برای شما جذابتر بوده است؟
رزاقی کاشانی: من در هر دو صنعت ایران و امریکا کار کرده ام. بنابراین دو گونه جواب وجود دارد. حضور در صنعت لاستیک ایران به من انگیزهی بیشتری برای دانستن داد و اصرار داشتم به اکرون بروم که در بحث لاستیک قوی بود. اما صنعت ایران از بُعد یادگیری چندان مناسب نبود. در امریکا رشد علمی بیشتری در صنعت وجود دارد. صنعت امریکا چون با تولید فناوری، محصول و گسترش دائمی کمی و کیفی آن سر و کار دارد بسیار پویاتر است. اما فضای علمی دانشگاه خود را حتی از صنعت امریکا نیز پویاتر میدانم. البته من در قسمت تحقیق و توسعه حضور داشتم. پویایی واحد تحقیق و توسعه در امریکا در حضور و فعالیت بسیار فارغ التحصیلان دانشگاهی در سطح دکتری است و این واحد پلی بین صنعت و دانشگاه است.
این بحث ما را به مساله عدم توانایی صنعت ایران در جذب دانش آموختگان رهنمون میکند. مشکل اینجاست: عدم وجود واحد تحقیق و توسعهای که شکاف بین صنعت و دانشگاه را پر کند. اکنون هیچ ارتباطی بین صنعت و دانشگاه ما وجود ندارد. چون پل ارتباطی، تحقیق و توسعهای است که بتواند واقعا در صنعت کاری انجام دهد. نیروهای فعال در این واحد تربیتشدگان دانشگاه هستند. یکی از خروجی های دانشگاه، محقق خوب است که نباید لزوما در دانشگاه فعالیت کند بلکه بهتر است در مراکز تحقیقاتی صنعت فعال شود. کار من در صنعت امریکا از این جنس بود. درگیر کارخانه نبودیم اما در زمینه سوالات تحقیقی که برآمده از صنعت بود پژوهش داشتیم. چنین فرایندی در صنعت ما وجود ندارد. بنابراین دانشگاه دو وظیفه دارد: تولید علم نافذی که قدرت نفوذ به صنعت و جامعه را داشته باشد و تولید پژوهشگری که میتواند سیستماتیک تفکر کند. این پژوهشگر لزوما نباید عضو هیات علمی شود بلکه میتواند به واحد تحقیقاتی صنعتی برود و فعالیت پژوهشی صحیحی داشته باشد.
بسپار- برنامه درسی رشته پلیمر ازابتدا تابه حال چندبار و چه تغییراتی داشته است؟ تغییرات جدید چگونه است؟ چه مقدار از درخواستهای کمیته اجرایی شده و روند فعالیت کمیته چگونه بوده است؟
رزاقی کاشانی:
(ادامه دارد …)
متن کامل این مقاله را در شماره 172 ام ماهنامه بسپار که در دی ماه منتشر شده است بخوانید.
در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های 02177523553 و 02177533158 داخلی 3 سرکارخانم ارشاد تماس بگیرید. امکان اشتراک آنلاین بر روی صفحه اصلی همین سایت وجود دارد.
