دلواپسان سلامت مردم …
در سال های اخیر دلواپسان تازه ای در جامعه شکل گرفته اند که به صورت عجیبی بدون داشتن هر گونه علم، دانش و آگاهی تخصصی نسبت به استفاده و یا اعلام ممنوعیت استفاده از انواع ظروف یک بار مصرف اظهار نظر و متاسفانه با توجه به حضور در ساختارهای دولتی و وابسته به آن از اعمال اهرم های اجرایی نیز برای پیشبرد نظرات خود بهره برداری می کنند.
تا کنون در بسپار طی نشست های تخصصی تلاش کرده ایم که به طور علمی نسبت به این ابرازنظرها پاسخ داده باشیم با این حال هنوز و همچنان این مباحث در بخش های دانشگاهی و غیر آن در جریان است و به نتیجه قطعی نیز نرسیده است. حال چگونه است که هر از چند گاهی از سوی مدیران دولتی دستور استفاده از یک نوع خاص صادر و نسبت به استفاده از سایر انواع هشدار داده می شود، بحثی است پیچیده.
تناقض گویی های بسیار در مصاحبه های مندرج در روزنامه های کثیرالانتشار، بسپار را بر آن داشت که گفت و گویی داشته باشد با محمد صبرآموز، فارغ التحصیل مهندسی پلیمر که مطالعات ویژه ای را در این خصوص داشته است. وی در زمینه های مختلف علوم پلیمر و به طور خاص روی پلاستیک¬های چسب کار می¬کند و تجربه همکاری با تحریریه نشریات مختلف را داشته و هم اکنون سردبیر مجله انجمن سازندگان ماشین آلات و تجهیزات پلیمری است.
گفت و گو با وی به عنوان یک همدانشکده ای قدیمی که امروز از مدرسین بنام و از همکاران مجموعه ی موفق “مترا” ست، جذاب و تا حدود زیادی جامع است.
بسپار- از متن موضوع شروع کنیم. کدامیک از ظروف یک بار مصرف مضر و کدام ها بی خطر هستند؟
صبرآموز: معضلی که ما ایرانی¬ها داریم این است که تنبلیم و هیچ کارمان را با تحقیق انجام نمی¬دهیم و در هر کاری سعی می¬کنیم سریع¬ترین راه را پیدا کنیم. متاسفانه این مساله در بالاترین سطوح تصمیم¬گیری کشور نیز وجود دارد. چون خودم در صنعت پلی¬استایرن (PS) کار نمی¬کردم. به طور اتفاقی در انجمن صنایع همگن پلاستیک تهران این مساله تعریف شد و من هم وقت کمی برای جستجوی مطالب مربوط در اینترنت گذاشتم. شاید جمعا به بیست ساعت هم نرسید. من انتظار داشتم دو گروهی که در نهاد تصمیم¬گیرنده¬ی کشور، متن¬هایی را نوشته اند و منع کرده اند و شرط و شروط گذاشته اند، حداقل دویست ساعت مطالعه کرده باشند و متاسفانه در جلساتی که مستقیم و غیر مستقیم با آنها داشتم دیدم که آنها بیست ساعت را هم وقت نگذاشته بودند!
من باورم نمی¬شود و تا آخرین لحظه¬ای که با این دوستان جلسه مستقیم داشتم فکر می¬کردم که اینها شاید کاغذی داشته باشند و آزمایشی کرده باشند. ولی متاسفانه دیدم که کار خیلی ضعیف بوده و اصلا وقت نگذاشته¬اند. متاسفانه منع یک خانواده از مصرف این ظروف، همراه با تبلیغ یک محصول دیگر در بازار شده است.
ذهن همه¬ی ما ایرانی¬ها مستعد توطئه است. این ذهنیت توطئه نیز در صنعتگران ما خیلی قوی است و اتفاقی هم نیست البته. منع یک محصول همراه شده با تشویق مصرف یک محصول دیگر. احتمالا پشت سر آن یک حرف و حدیث¬هایی وجود دارد. من هیچ وقت نمی¬توانم این حرف را راستی آزمایی کنم. متاسفانه این نوع تبلیغ در ایران وجود دارد. کاسب¬ها هم وقتی می¬خواهند جنس X را بفروشند به جای اینکه بیایند مزایای جنس را بگویند معایب جنس Y را می¬گویند.
این ظروف، ظروف یک بار مصرف پلاستیکی در همه جای دنیا تولید و مصرف می¬شوند. هیچ کدام از کشورها منع آب گرم و سرد و غذای گرم و سرد را نکرده¬اند. تنها چیزی که در تمام دنیا تقلید شده، معیار کیفیتی ماده¬ای مثل ¬استایرن است که به طور خاص محل حمله¬ی این دوستان قرار گرفته است. تنها محدودیتی که گذاشتند این است که پلی¬استایرنی که قرار است برای این کاربرد مصرف شود باید فلان مقدار ppm استایرن کمتر داشته باشد. این مشخصات به طور خاص برای استایرن است و رعایت آن باعث می¬شود که این ماده برای مصرف مجاز شود.
حتما شما هم شنیده¬اید پلی¬استایرن اگر زیر سوال است به خاطر احتمال خروج منومر اولیه¬ی استایرن و ورود استایرن به مواد غذایی است. همه جای دنیا این را می¬دانند و مقدار آن را اندازه¬گیری کرده اند.
در جلسه¬ای رفتم، پزشکی خیلی راحت و محکم گفت این ماده سرطان¬زا است. FDA کلمه¬ی سرطان¬زا را زیر 10 سال تحقیق به کار نمی¬برد. این تحقیقات سه مرحله دارد. مرحله¬ی اول این است که ماده وارد فهرست تحقیق شود که سرطان¬زا است یا نه. آزمون سرطان¬زایی آزمون یکی دو ماهه نیست. آزمون طولانی مدت است. تحقیق طولانی مدت دارد. بعد از سه چهار سال به این نتیجه می¬رسند که این ماده فعلا در لیست بررسی بیشتر شرایط سرطان¬زا بودن قرار گیرد و شاید ماده¬ای 10 سال در این وضعیت قرار گیرد. برچسب سرطان¬زا بودن روی یک ماده¬، پروژه¬ای عظیم است. متاسفانه دوستان ما فکر می¬کنند با خواندن کمتر از 15 صفحه کار انجام می¬شود.
در شروع تحقیقم امید داشتم این دوستان حرفی داشته باشند اما در جلسات حضوری دیدم چیزی برای گفتن ندارند چون اگر داشتند در جلسه حضوری بیان می¬کردند. من با چند ساعت مطالعه کردن پیدا کردم که منومر این پلی¬استایرنی که به واسطه¬ی حضور احتمالی آن محکوم می¬شود از طرف FDA به عنوان Food additive (افزودنی غذا) مجوز دارد. شما تفاوت داستان را ببینید! این ماده¬ی استایرن سال هاست که به خاطر بو و عطرش مجوز دارد. در واقع بخشی از بوی دارچین و توت فرنگی به خاطر حضور استایرن است. برای همین در برخی مواد غذایی، تعمدا استایرن اضافه می¬کنند تا همان بوی عطر را شبیه¬سازی کنند. شاید باورتان نشود اما دو تیمی که کار کارشناسی کرده بودند تا به حال این مدرک را ندیده بودند. یعنی 10 ساعت هم وقت نگذاشته بودند. به آنها گفتم FDA به آن مجوز افزودنی داده است.
بسپار- به نظر شما چرا باید این طور صحبت کنند؟ حتی برخی استادان دانشگاه هم معتقد هستند که ظروف یکبار مصرف پلیمری سرطان¬ز هستند …
صبرآموز: آن استادان همه دوستان من هستند. اما هیچ کدام از آنها این مدارک را ندیده¬اند. چندین پزشک هم جمع شوند نمی¬¬توانند بگویند سرطان¬زاست. آیا بر اساس تحقیقات گفته می¬شود؟ باید بیاییم در یک حیوان آزمایش کنیم. دزهای مختلف را بزنیم و تغییرات را بررسی کنیم. چه کسی این کار را در ایران انجام داده است؟ آیا در انسان این روند بررسی شده است؟ باید کسانی را که بافت و بدنشان مستعد سرطان است را آنالیز کرد. باید دید آیا این افراد شغلی داشتند که در معرض استایرن باشند. این طوری باید سرطان¬زایی را اثبات کرد. کسی این کار را در ایران کرده است؟ نه!
ما در این موارد چاره ای نداریم جز آنکه به نهادهای بزرگی مثل FDA یا مشابه اروپایی آن، اقتدا کنیم. آنها این توان دانشی و زیر ساخت لازم را دارند. متاسفانه دوستان در جلسات وقتی دیدند نمی توانند پاسخگوی نکات علمی باشند، یک گروه به این سمت رفتند که اصلا داستان استایرن نیست. به همین راحتی! چون می¬دانستند در پایان داستان استایرن، زیر سوال می¬روند.
استایرن هم مثل هر ماده¬ی دیگری، زیادش برای بدن ضرر دارد. من مقاله دارم که یک تیم آلمانی مضرات دارچین را بر سلامتی تحقیق کردند. زیرا دارچین دارای مقدار زیادی استایرن است. اینکه چقدر مجاز هستیم دارچین بخوریم باید معلوم باشد. آن ها برای یک ماده¬ای که می¬تواند برای بدن مضر باشد می¬آیند یک حد مجاز می¬گذارند و می¬گویند مثلا فلان مقدار میکروگرم در روز برای بدن ضرر ندارد.
استایرن در بدن همه¬¬ی ما وارد می¬شود. حتی اگر چای را در لیوان داغ پلیمری یا کاغذی نخوریم. اصلی¬ترین منبع ورود استایرن به بدن ما هوا است. در هوا استایرن وجود دارد. مقدار استایرنی که به بدن فردی که سیگار می¬کشد یا در معرض فرد سیگاری است، بسیار بیشتر است و با اینها قابل مقایسه نیست.
آیا وزارت بهداشت ما یکبار مستقل از همه جای دنیا تحقیق کرده است؟! همه جای دنیا این کار را کرده¬اند که راه¬های ورود استایرن به بدن کجاهاست. تنفس است، سیگار است، آشامیدن است، محیط کار است؟ در همه جای دنیا برای اینها یک محدودیت گذاشته¬اند. جالب اینجاست تحقیقی که در این کشورها شده نشان داده که مقدار ورود استایرن از طریق چای ولو از هر ظرفی از بقیه کم¬تر است. هیچ کدام از این اعداد در مستندات آنهایی که این بخشنامه¬ها را در وزارت بهداشت و اداره استاندارد تصویب کردند نبوده است.
می¬گویند استایرن مشکل دارد من هم می¬گویم مشکل دارد، آب هم مشکل دارد. برای استایرن یک عدد تعیین شده است. FDA یک عدد داده، EPA یک عدد داده، اروپایی ها هم یک عدد داده اند. من می¬پرسم عدد شما چند است؟
در مورد جیوه هم عدد وجود دارد. ما چیزی به اسم صفر نداریم. از جیوه اثبات شده¬تر و مشکل¬دارتر که ماده نداریم. وزارت بهداشت برای مقدار جیوه در تمام مواد غذایی عدد دارد. مثلا جیوه فلان بسته¬بندی باید کمتر از ppm 01/0 باشد. ولی برای استایرن هیچ حرفی ندارند بزنند. چون اصلا دنبال آن نرفته¬اند. برای استایرن هم عدد وجود دارد. این عدد را یا باید خود ما تحقیق و پیدا کنیم یا باید از عدد FDA یا اروپایی استفاده کنیم. دوستان خیلی ساده و صرسیح گفتند ما اصلا این عدد را لازم نداریم. برای همین این بحث به هیچ جا نخواهد رسید.
من امید داشتم که حداقل یکی از این تیم¬ها، یک کار تحقیقاتی انجام داده باشد و ببیند این ماده چقدر استایرن درونش است. این کار انجام نشده است. تنها کار تحقیقاتی که پیدا کردم مستقل از این دوستان، یک گروهی در دانشگاه تهران بوده که روی این مطلب کار کرده¬اند و در چای، شیرکاکائو و چندین محیط مختلف خروج استایرن را در ظروف پلی¬استایرن در دما و زمان مختلف بررسی کردند و با GC منحنی استخراج استایرن را دیده بودند و چون نتایج آنها شبیه اعدادی بود که در تحقیقات دیده بودند به این نتیجه رسیدند که کارشان را درست انجام داده بودند. وقتی آن اعداد را مقایسه می¬کنید با اعدادی که EPA مجاز دانسته است متوجه می¬شوید که این ماده مشکلی ندارد.
تیم شیمی نمی¬تواند در مورد مشکل¬دار بودن این ماده نظر بدهد. یک تیم پزشکی باید اثر این ماده را روی بدن بررسی کند و به شمای شیمیست یک دز مجاز بدهد که مقدار مجاز استایرن در روز فلان مقدار است. این کار یک تیم پزشکی است. شیمی کارش این است که اندازه¬گیری کند مثلا چای بعد از 5، 10 یا 15 دقیقه که در این لیوان می¬ماند، چقدر استایرن آزاد می¬کند و آن را در 10 ضرب کند (شاید یک نفر در روز در این لیوان 10 عدد چای بخورد) و ببیند به این مقدار مجاز می¬رسد یا نه. روالی خارج از این نیست. با این روال، این ماده هیچ مشکلی ندارد. دوستان یک مورد اندازه¬گیری نکردند. فقط گفتند دلواپس سلامتی مردم هستند. متاسفانه این کل داستان است.
بسپار- در مورد ظروف کاغذی چطور؟ مواد پوشش¬دهی آنها ممکن است ضرر داشته باشد؟
صبرآموز: در مورد کاغذ معضلی که در ایران داریم این است که کاغذ، کسب و کاری است که شروع آن درخت است. ما درخت نداریم. پس به همین سادگی کاغذ زیر سوال می¬رود. مدتی است در مورد موضوع آب مقاله می¬نویسم، پنبه یکی از مقصران اصلی کمبود آب در ایران است. درست است که شخصا مایلم هر لباسی از پنبه باشد ولی می¬گویم پنبه برای این کشور مضر است. کاغذ هم همین طور است.
کشوری که خیلی چوب ندارد پس دلیلی ندارد که مبلغ محصولات کاغذی باشد. برای ما کاغذ یک ماده-ی معمولی نیست. چرا که اثرات زیست محیطی کاغذ مخرب¬تر از پلیمر است. چون ما صنعت چوب و کاغذ قوی نداریم. ما هر جا دست می¬گذاریم، کاغذهایمان بازیافتی است. درصد زیادی از آن ظروفی هم که شما گفتید از کاغذ بازیافتی است.
جعبه شیرینی که شما می¬خرید صددرصد بازیافتی است. جالب است که مقوای بازیافتی به خاطر یک لایه پلی¬اتیلن (PE) مجاز می¬شود که در آن شیرینی گذاشته شود. چون ما پلیمرها را به عنوان سدگرهای خوب می¬شناسیم، این مواد اجازه¬ی عبور نمی¬دهند و می¬توانند مقوای بازیافتی را تا حدی که وزارت بهداشت قبول دارد به ماده¬ای قابل استفاده تبدیل کنند.
متاسفانه در یکی از این جلسات، یک نفر کاغذی را ارایه کرد که من انتظار داشتم یک مقاله یا یک مستند EPA، FDA یا مشابه آن باشد. یک کاغذ خبری بود که در آن نوشته بود به خاطر فشار مقامات فلان ایالت، فروشگاه¬های زنجیره¬ای مک دونالد و X و Y هم ظروف پلی استایرنی را برای نوشابه¬ها جمع کرده است. این را به عنوان سند رو کردند که آنها هم پلی¬استایرن را منع می¬کنند. آن متخصص گرامی حوصله نکرده بود که این سند را تا خط هشتم بخواند. چون در خط هشتم توضیح داده بود که مشکل پلی¬استایرن به خاطر سمیت آن نیست بلکه نگران بازیافت آن هستند!
آنها بحثی به نام Sustainablity (تجدیدپذیری) دارند. یعنی وقتی کالایی را مصرف می¬کنید باید بدانید از کجا می¬آید. در ایران هنوز به نقطه¬ای نرسیدیم که Sustainablity را در نظر بگیریم. آنها پلی¬استایرن را زیر سوال بردند به خاطر بحث Sustainablity. چون پلی¬استایرن از منابع نفت و گاز می¬آید و منابع نفت و گاز، تجدیدپذیر نیستند. این مساله در فرهنگ اروپا هم وجود دارد که اگر چیزی تجدیدپذیر نیست پس در مورد استفاده از آن باید مواظب بود. چون یک زمانی تمام می¬شود.
در نظر داشته باشید کاغذ، ماده¬ای بسیار جاذب است. لیوان کاغذی جدا از بحث سمیت، وقتی برای نوشیدنی آب و چای کارایی پیدا می¬کند که روکش پلیمری داشته باشد. معمولا یک لایه PE یا PP دارد که آن را ضد آب و قابل استفاده می¬کند.
با این حال اکثر لیوان¬های کاغذی که در ایران استفاده می¬شود به خاطر ضعف لایه¬ی پلیمری، شما به سرعت بوی بد آن کاغذ بازیافتی را حس می¬کنید. وقتی بوی آن را حس می¬کنم یعنی مواد دیگری هم از آن کاغذ بازیافتی خارج شده است.
فکر می¬کنم اگر کاغذی باشد که صددرصد از مواد نو باشد و با فرایند اصولی تولید شده باشد، فلزات سنگین آن و ترکیبات کلردار آن چک شده باشد، دهها آزمون بهداشت برای کاغذ داریم که اگر همه¬ی آنها را گذرانده باشد، اسمش کاغذ بهداشتی است و لایه PE روی آن هم سالم باشد، بله آن را نسبت به پلی¬استایرن توصیه می¬کنم. اما آیا چنین لیوانی در بازار داریم؟!
بسپار- در مورد ظروف گیاهی چطور؟
متن کامل مقاله را در ماهنامه بسپار شماره 159 آبان ماه 1394 بخوانید.
